Zaburzenia uzębienia i wady zgryzu to nie tylko problemy estetyczne, ale przede wszystkim zdrowotne. Mogą prowadzić do poważnych konsekwencji dla całego narządu ruchu. Miewasz bóle głowy, albo bruksizm? Poznaj metody rehabilitacji stomatologicznej w praktyce, zainteresowany/ na? Zrozumienie mechanizmów, przez które układ żucia wpływa na układ mięśniowo-szkieletowy, jest kluczowe zarówno dla stomatologów, ortodontów jak i fizjoterapeutów.
Wada zgryzu to nieprawidłowa budowa szczęk, zaburzona powierzchnia kontaktu i nieprawidłowo wysklepione podniebienie, które zaburza czynności jamy ustnej. Co istotne wspomniana wada może powodować problemy ze spożywaniem pokarmów, mówieniem, a nawet oddychaniem. Przejawia się w dzieciństwie i już wtedy powinno się podjąć kroki zaradcze, by zapobiec późniejszym komplikacjom. Terapia wad zgryzu będzie tutaj niezbędna. Wyróżnia się wiele różnych w swojej etiologii rodzajów zaburzeń układu stomatognatycznego m.in. zgryz stłoczony, przodo lub tyłozgryz oraz sklinowacenia.
Wadliwy układ stomatognatyczny diagnozuje się u ponad połowy dzieci w wieku 7-18 lat. Liczne opracowania pokazują, że z ich powodu cierpi ponad 90% Polaków, a co drugi z nich powinien być leczony ortodontycznie, co niestety nie jest tanie, a więc i rzadko wykorzystywane. Szacuje się, że tylko 1/3 pacjentów trafia do ortodonty. Rehabilitacja stawów skroniowo-żuchwowych jest wskazana w większości przypadków. Nie wszystkie wady zgryzu mogą jednak zostać wyleczone przez ortodontę, czasami wymagana jest interwencja chirurga twarzowo-szczękowego.
Leczenie wad zgryzu ogarniamy w ramach szkoleń z masażu tkanek głębokich oraz manipulacji i mobilizacji stawowych.
Myślisz, że Fizjoterapia Stomatologiczna nie jest dla Ciebie? Zmienimy to!
Fizjoterapia stomatologiczna – Klasyfikacja wad zgryzu
Wady zgryzu można klasyfikować według Angle’a na trzy klasy:
- Klasa I – prawidłowy stosunek pierwszych trzonowców, jednak obecne są inne wady zgryzu, takie jak stłoczenia czy diastemy.
- Klasa II – retruzja żuchwy w stosunku do szczęki (zgryz głęboki).
- Klasa III – protruzja żuchwy w stosunku do szczęki (zgryz krzyżowy).
Dysfunkcje układu stomatognatycznego
- Zmiana okluzji: Niewłaściwe ustawienie zębów powoduje nierównomierne obciążenie podczas gryzienia i żucia, co wpływa na mięśnie żucia oraz dysfunkcje skroniowo-żuchwową, następuje szybsze zużycie.
- Adaptacyjne zmiany postawy: Wady zgryzu mogą prowadzić do kompensacyjnych zmian postawy, aby zminimalizować dyskomfort. Na przykład, retruzja żuchwy może prowadzić do protrakcji głowy, co z kolei obciąża mięśnie karku i górnej części pleców.
Wady zgryzu mogą wynikać z nieprawidłowości w obrębie budowy i położenia względem siebie kości szczęki i żuchwy lub z zaburzonego układu łuków zębowych. Paradoksalnie stany po ekstrakcji zębów oraz ogólne leczenia stomatologiczne, same w sobie mogą prowadzić do dysfunkcji narządu żucia. Często wada zgryzu jest cechą wrodzoną, wynikającą z czynników dziedzicznych lub ze środowiska zewnętrznego, które działa na płód przez organizm matki, jak niektóre leki czy witaminy. Najczęstszym problemem w okresie rozwojowym jest pozbawienie dziecka możliwości ssania piersi matki, co zaburza rozwój funkcji zgryzu. Starsze dziecko może sobie „popsuć” zgryz złymi nawykami, jak np. uporczywe ssanie kciuka, jedzenie słodyczy lub poprzez częste bójki.
Zaburzenia uzębienia a układ stomatognatyczny
Problemy z aparatem żucia a próchnica zębów
Próchnica to choroba zakaźna, prowadząca do demineralizacji i destrukcji tkanek twardych zęba. Może prowadzić do:
- Bólu zębów, wpływając na napięcie mięśniowe w obrębie twarzy i szyi.
- Dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego (TMJ) przez niewłaściwe obciążenie zębów podczas gryzienia i żucia.
Choroby przyzębia, bóle głowy i szumy uszne a ruch żuchwy.
Choroby przyzębia, takie jak zapalenie dziąseł i periodontitis, prowadzą do zniszczenia tkanek wspierających zęby. Skutki obejmują:
- Przesunięcie zębów i zmiany w okluzji, co może wpływać na funkcję TMJ.
- Ból i dyskomfort, wpływając na postawę i napięcie mięśniowe w obrębie głowy, szyi i ramion.
Wśród czynników, które prowadzą do utworzenia się wady zgryzu znajdują się:
- poród kleszczowy,
- nieprawidłowe układanie dziecka do snu – główka i szyja, podczas spania na boku, powinny być na delikatnym podwyższeniu
- nieprawidłowe przystawianie do piersi, czy karmienie butelką (zarówno pierś, jak i butelka powinny być podawane pod kątem 45 st.,
- ssanie kciuka lub źle skonstruowanego smoczka
- ssanie warg i policzków
- ciągłe nadgryzanie różnych przedmiotów, np. kredek, ołówków
- oddychanie przez usta
Czy wiesz, że w wyniku nadmiernego napięcia mięśni żucia możesz negatywnie wpłynąć na zaburzenie pracy stawu skroniowo – żuchwowego i zmienić pozycję żuchwy?
W zależności od stopnia zaawansowania wady zgryzu może ona w różnym stopniu wpływać na komfort dnia codziennego. Rehabilitacja w ortodoncji będzie tu miała istotny wpływ na mięśnie układu stomatognatycznego i ból stawu skroniowo-żuchwowego. Poważne wady zgryzu zaburzają mowę (wywołując np. seplenienie), oddychanie, jedzenie. Odgryzanie kęsów pokarmu oraz żucie może być zarówno trudne, jak i krępujące dla osoby z nieprawidłowym zgryzem – bywa, że powoduje problemy natury psychicznej, jak chociażby niechęć do publicznego spożywania posiłków.
Zdarza się, że wada zgryzu zaburza nawet symetrię twarzy – np. nadmierne wysunięcie lub cofnięcie bródki. Staw skroniowo-żuchwowy jest kluczowy w układzie ruchu człowieka. Nieleczone wady zgryzu mogą prowadzić do szeregu przykrych konsekwencji, takich jak choroby przyzębia, próchnica, ukruszenie zębów, uszkodzenie błony śluzowej warg i policzków przez nieustanne przygryzanie.
Patofizjologia TMJ, kręgosłup szyjny a bruksizm?
TMJ jest skomplikowanym stawem, którego dysfunkcje mogą wynikać z wad zgryzu, bruksizmu (zgrzytania zębami) oraz urazów. Objawy obejmują:
- Ból w okolicy stawu.
- Trzaski i przeskakiwanie podczas otwierania ust.
- Ograniczenie ruchomości żuchwy.
Wpływ na układ mięśniowo-szkieletowy – terapia manualna
Dysfunkcje TMJ mogą prowadzić do napięciowych bólów głowy, bólu szyi i ramion, a także do zmienionych wzorców ruchowych. Na przykład:
- Ból i napięcie mięśni
Nadmierne napięcie mięśni w w obrębie narządu żucia (m. masseter, m. temporalis) może przenosić się na mięśnie szyi (m. sternocleidomastoideus, m. trapezius), co prowadzi do przewlekłych dolegliwości bólowych.
- Zmiany w postawie
Dysfunkcje TMJ mogą wpływać na globalną postawę ciała. Przykładowo, aby zmniejszyć ból TMJ, pacjenci mogą przyjmować postawę z protrakcją głowy, co prowadzi do nadmiernego napięcia mięśniowego w górnym odcinku kręgosłupa.
Diagnostyka zgryzu, metody rehabilitacji stomatologicznej
Diagnostyka wad zgryzu i dysfunkcji TMJ wymaga współpracy między stomatologiem, ortodontą i fizjoterapeutą. Obejmuje:
- Wywiad medyczny: Szczegółowy wywiad dotyczący objawów bólowych, historii medycznej i urazów.
- Badanie fizykalne: Ocena funkcji TMJ, ocena postawy i palpacja mięśni.
- Obrazowanie: RTG, MRI, CT w celu oceny strukturalnych zmian w TMJ i zgryzie.
Ocena trzasków wg Bauman’a
Klasyfikacja trzasków Baumana to istotne narzędzie diagnostyczne, które pozwala na różnicowanie dźwięków wydawanych przez staw skroniowo-żuchwowych podczas ruchu. Dzieli je na trzy kategorie: trzaski funkcjonalne, patologiczne oraz funkcjonalne. Trzaski fizjologiczne charakteryzują się krótkimi dźwiękami, które są zwyczajowo pochodzenia naturalnego, takie jak przesuwanie się fałdów maziowych czy pękanie pęcherzyków gazu w płynie stawowym. Te testy są powszechnie stosowane u zdrowych ludzi i nie uważa się ich za patologię.
Trzaski patologiczne to te, bardziej tępe i niosące ze sobą skutki uboczne, które mogą sygnalizować poważniejsze zmiany w stawie, takie jak uszkodzenia chrząstki, zmiany wynikające z nieprawidłowej okluzji lub powstałe w wyniku urazu mechanicznego. Występowanie tych trzasków wymaga sprawdzenia, w tym badań obrazowych, takich jak rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (CT), aby uzyskać dostęp do wnętrza struktury.
Trzaski funkcjonalne mają zmienny charakter i mogą wynikać z charakterystycznego wzorca ruchowego, dysbalansu fizycznego lub przeciążonego stawu z powodu wystąpienia zaburzeń biomechaniki. Początkowo, problemy funkcjonalne mogą nie występować, niekorygowane, mogą prowadzić do rozwoju patologii stawowej. Ważna jest analiza biomechaniczna i pojawienie się fizjoterapeuty stomatologicznego w celu sprawdzenia wzorca ruchowego i optymalizacji pracy stawu.
Klasyfikacja trzasków Baumana jest tylko kluczem diagnostycznym, ale także ważnym elementem profilaktyki i leczenia dysfunkcji skroniowo-żuchwowych. Poważne rozpoznanie problemów stawowych, zróżnicowanie przyczyn trzasków i praktyczne zastosowanie biomechaniki w praktyce pozwala na optymalizację leczenia i poprawę jakości życia i komfortu pacjenta.
Terapia układu stomatognatycznego:
- Ortodoncja: Aparaty ortodontyczne do korekty wad zgryzu.
- Stomatologia: Leczenie próchnicy i chorób przyzębia, a także zakładanie szyn zgryzowych w przypadku bruksizmu.
- Fizjoterapia: Terapia manualna, ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mięśnie szyi i karku, a także techniki relaksacyjne.
- Farmakoterapia: Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne w przypadku ostrego bólu.
Zaburzenia uzębienia i wady zgryzu mają istotny wpływ na funkcjonowanie narządu ruchu, prowadząc do zmian w napięciu mięśniowym, postawie i ogólnym komforcie pacjenta. Wczesne rozpoznanie i interdyscyplinarne podejście do leczenia są kluczowe dla poprawy jakości życia pacjentów i zapobiegania przewlekłym dolegliwościom bólowym. Współpraca między stomatologami, ortodontami i fizjoterapeutami jest nieodzowna w procesie diagnostyczno-terapeutycznym, aby zapewnić kompleksową opiekę i skuteczne leczenie.
Leczenie wady zgryzu a leczenie ortodontyczne?
Istotnym aspektem będzie fizjoterapia, ale tu koniecznym może okazać się wsparcie doświadczonego stomatologa, ortodonty a często nawet chirurga. Interdyscyplinarny zespół zrobi robotę. Najpierw zgryz trzeba przygotować do leczenia ortodontycznego, poprzez zabiegi terapii manualnej, masażu, fizykoterapię oraz kinesiotaping. Następnym krokiem będzie już ingerencja ortodontyczna, i tu ważne, że w tym czasie okresowe szumy uszne i napięciowe bóle głowy są zupełnie normalne, dlatego tak istotnym jest fakt, żeby kontynuować działania fizjoterapii stomatologicznej, aby układ narządu żucia zaadaptował się ,spadło napięcie i zmniejszyło się odczuwanie dolegliwości bólowych. Istotna będzie tu mobilizacja stawów, mięśnie narządu żucia oraz współpraca fizjoterapeuty ze stomatologiem. Leczenie to jest kosztowne i długotrwałe, efektów od zaraz nie zobaczysz, ale po czasie poprawi się sylwetka, mimika twarzy i znikną problemy bólowe.
